Nietolerancja Wiszenia. Myślisz, że uprząż cię uratuje? Prawdziwe zagrożenie zaczyna się, gdy wisisz w bezruchu.

Wyobraź sobie doświadczonego pracownika, który zakłada szelki bezpieczeństwa, przygotowując się do pracy na dużej wysokości. Jest skupiony na zadaniu, a sprzęt ochrony indywidualnej daje mu poczucie pewności. Jednak czy kiedykolwiek zastanawiał się, co by się stało, gdyby po niefortunnym upadku zawisł w tej uprzęży, czekając na ratunek?

Właśnie w takiej sytuacji może pojawić się ciche i podstępne zagrożenie: omdlenie z zawieszenia.

Omdlenie z zawieszenia, znany również jako nietolerancja wiszenia, trauma wiszenia lub szok wiszenia, nie jest urazem spowodowanym siłą samego upadku. To złożona, zagrażająca życiu reakcja fizjologiczna organizmu na bezruch w pozycji pionowej. Niezrozumienie tego procesu jest jednym z największych ukrytych zagrożeń dla pracujących na wysokości. Choć potocznie używamy terminu „uraz”, z medycznego punktu widzenia bardziej precyzyjnym określeniem jest „omdlenie z zawieszenia” (ang. suspension syncope), ponieważ stan ten wynika z zaburzeń krążenia, a nie z fizycznego uszkodzenia tkanek.

Na szczęście, omdlenie z zawieszenia nie jest nieuniknionym wyrokiem. Dzięki zrozumieniu jego mechanizmów, umiejętności rozpoznawania objawów i stosowaniu prawidłowych procedur, ryzykiem tym można skutecznie zarządzać. Ten artykuł wyjaśni podstawowe rzeczy, które musisz wiedzieć, aby zapewnić bezpieczeństwo sobie i innym podczas pracy w uprzęży.

Aby zrozumieć, jak zapobiegać omdleniu z zawieszenia, musimy najpierw prześledzić, co dzieje się w ciele człowieka, gdy wisi on nieruchomo w uprzęży. To sekwencja zdarzeń, która krok po kroku prowadzi do krytycznego stanu.

1. Gromadzenie się krwi w nogach (zastój żylny)

Gdy wisisz w pozycji pionowej bez ruchu, grawitacja nieubłaganie ściąga krew w dół. Znaczna jej ilość (rzędu kilkuset mililitrów do nawet ponad 1 litra) gromadzi się w żyłach nóg. Proces ten, nazywany zastojem żylnym (venous pooling), jest potęgowany przez pasy udowe uprzęży, które uciskają żyły, blokując powrót krwi do serca.

2. Zmniejszony powrót krwi do serca

W normalnych warunkach, gdy stoimy lub chodzimy, mięśnie nóg działają jak pompa, która przepycha krew z powrotem do serca. W sytuacji bezruchu ta „pompa mięśniowa” przestaje pracować. W rezultacie do serca wraca znacznie mniej krwi. Doskonałym przykładem tego zjawiska jest żołnierz, który mdleje podczas długiego stania na baczność. Kluczowa różnica polega na tym, że na ziemi żołnierz upada, co natychmiast przywraca przepływ krwi do mózgu. W uprzęży ofiara pozostaje w pozycji pionowej, co pogłębia kryzys.

3. Mniej tlenu dla mózgu

Spadek ilości krwi tłoczonej przez serce oznacza, że do kluczowych organów, a zwłaszcza do mózgu, dociera mniej tlenu. Organizm próbuje to kompensować, przyspieszając tętno, ale przy znacznym zastoju krwi w nogach mechanizm ten szybko staje się niewystarczający.

4. Omdlenie

Omdlenie (synkopa) jest naturalną reakcją obronną organizmu na niedotlenienie mózgu. Na ziemi, mdlejąc, upadamy do pozycji poziomej. To prosty mechanizm – grawitacja przestaje być problemem, krew z nóg wraca do serca, a mózg zostaje natychmiast lepiej ukrwiony. Niestety, osoba zawieszona w uprzęży po omdleniu pozostaje w pozycji pionowej. To dramatycznie pogarsza sytuację, ponieważ niedotlenienie mózgu postępuje, co może prowadzić do poważnych następstw.

Zanim jednak dojdzie do omdlenia, organizm wysyła szereg sygnałów ostrzegawczych. Ich znajomość jest kluczowa dla przetrwania.

Stan poprzedzający omdlenie (presynkopa), charakteryzuje się szeregiem wyraźnych objawów. Ich wczesne rozpoznanie daje szansę na podjęcie działań, które mogą uratować życie. Jeśli ty lub osoba obok ciebie doświadczacie któregokolwiek z poniższych symptomów podczas wiszenia w uprzęży, jest to sygnał alarmowy.

• Zawroty głowy i uczucie oszołomienia
• Nudności i uderzenia gorąca
• Zaburzenia widzenia („mroczki przed oczami”, widzenie tunelowe)
• Bladość skóry, zimne poty
• Uczucie mrowienia lub drętwienie kończyn
• Niepokój i uczucie zbliżającego się omdlenia

Czas od pierwszych objawów do utraty przytomności jest nieprzewidywalny i może być kwestią zaledwie kilku minut. Nie lekceważ żadnego z tych symptomów!

Postępowanie zależy od tego, czy poszkodowany jest przytomny. Najważniejsza zasada jest jedna: czas jest kluczowy.

1. Jeśli Jesteś Zawieszony i Przytomny

Jeśli po upadku wisisz w uprzęży i jesteś przytomny, nie czekaj bezczynnie na pomoc. Możesz samodzielnie podjąć kroki, które znacząco opóźnią wystąpienie objawów:

• Ruszaj nogami: Regularnie poruszaj nogami, zginaj je i prostuj. Każdy skurcz mięśni nóg pomaga przepchnąć krew z powrotem w kierunku serca, działając jak naturalna pompa.
• Użyj taśm odciążających: Wiele nowoczesnych uprzęży jest wyposażonych w tzw. relief straps – specjalne pętle lub taśmy. Rozwiń je i stań na nich. Pozwoli to przenieść ciężar ciała na nogi, pobudzić „pompę mięśniową” i zmniejszyć ucisk pasów udowych.
• Unieś nogi: Jeśli konstrukcja, na której wisisz, na to pozwala, spróbuj unieść nogi, najlepiej do pozycji poziomej. Każde uniesienie nóg zmniejsza działanie grawitacji i ułatwia powrót krwi do serca.
• Komunikacja: informuj zespół o objawach (zawroty głowy, mroczki, mdłości).

2. Procedura Ratunkowa i Postępowanie Po Uwolnieniu

Dla ratowników absolutnym priorytetem jest jak najszybsze sprowadzenie poszkodowanego na ziemię. Po uwolnieniu postępuj zgodnie ze standardami pierwszej pomocy:

• Wezwij pomoc medyczną (112). Każdy przypadek zawieszenia, zwłaszcza z utratą przytomności, wymaga profesjonalnej oceny medycznej ze względu na ryzyko powikłań (np. ostrej niewydolności nerek), gdzie objawy mogą pojawić się dopiero po pewnym czasie.
• Sprawdź podstawowe funkcje życiowe.
  • Jeśli brak prawidłowego oddechu – natychmiast rozpocznij RKO i użyj AED, gdy tylko jest dostępny.
  • Jeśli oddycha, ale jest nieprzytomny – ułóż w pozycji bezpiecznej
• Ułóż poszkodowanego na płasko. Zgodnie z najnowszą wiedzą medyczną, poszkodowanego po uwolnieniu należy niezwłocznie ułożyć w pozycji leżącej na plecach. Zapewnia to najlepsze warunki do przywrócenia prawidłowego krążenia.

Nie unoś rutynowo nóg (możliwe urazy kręgosłupa/miednicy po upadku).

3. Ważna Uwaga na Temat Przestarzałych Zaleceń

Być może spotkałeś się z informacją, że poszkodowanego nie wolno kłaść na płasko, lecz należy go ułożyć w pozycji siedzącej. Zalecenie to pochodzi z niezweryfikowanej hipotezy przedstawionej na konferencji ratownictwa górskiego w Innsbrucku w 1972 roku. Teoria ta, znana jako „śmierć przez uratowanie” (rescue death), zakładała, że nagły powrót „toksycznej krwi” (zawierającej produkty przemiany materii, jak potas) z nóg do serca może spowodować zatrzymanie krążenia („reflow syndrome”).

Należy jednak stanowczo podkreślić, że kompleksowy przegląd badań przeprowadzony przez brytyjski Health and Safety Executive (HSE) nie znalazł żadnych dowodów na poparcie tej teorii.

Współczesne wytyczne medyczne i ratownicze stwierdzają: standardowa procedura pierwszej pomocy, w tym ułożenie osoby na płasko, jest prawidłowym sposobem postępowania.

Najlepszym sposobem radzenia sobie z urazem wiszenia jest niedopuszczenie do niego. Skuteczne zapobieganie opiera się na pięciu filarach:

Wiedza to za mało. Czas na działanie.

1. Sprawdź swój sprzęt: Czy Twoja uprząż ma taśmy odciążające? Czy wiesz, jak ich użyć?
2. Przegadaj plan ratunkowy: Czy Twój zespół wie, jak Cię uratować w mniej niż 10 minut? Czy kiedykolwiek to przećwiczyliście?
3. Podziel się wiedzą: Udostępnij ten artykuł swoim współpracownikom. Ta wiedza może uratować komuś życie.

Uraz wiszenia to poważne zagrożenie, ale wiedza i przygotowanie są Twoją najlepszą ochroną. To nie sam upadek, lecz bezruch po nim stanowi śmiertelne niebezpieczeństwo. Opanowanie kilku kluczowych zasad jest absolutną podstawą, aby praca w uprzęży była naprawdę bezpieczna dla Ciebie i Twoich współpracowników.

Zapamiętaj te trzy najważniejsze punkty:

• Zawsze miej plan ratunkowy i nigdy nie pracuj w pojedynkę.
• Jeśli jesteś zawieszony i przytomny, poruszaj nogami i używaj taśm odciążających, aby utrzymać krążenie.
• W razie wypadku, kluczowe jest jak najszybsze uwolnienie poszkodowanego i udzielenie mu standardowej pierwszej pomocy, w tym ułożenie go na płasko.

[1] HSE (UK). Evidence-based review on suspension trauma (RR708). Evidence-based review of the current guidance on first aid measures for suspension trauma

[2] Cureus Journal of Medical Science. Suspension Trauma: A Clinical Review. Suspension Trauma: A Clinical Review | Cureus

[3] OSHA. Suspension Trauma/ Orthostatic Intolerance. SHIB Suspension Trauma.Final.10.25.11.pmd

[4] WJEM. Fatal and non-fatal injuries due to suspension trauma syndrome: A systematic review of definition, pathophysiology, and management controversies. Fatal and non-fatal injuries due to suspension trauma syndrome: A systematic review of definition, pathophysiology, and management controversies – PubMed

[5] NC4 (BLOG). Plan Ratownictwa Wysokościowego: Od Wymogu Prawnego do Gotowości Operacyjnej